معاد از نظر صدر المتالّهین<\/h3>

امثال ملا صدرا گفته‏اندمعاد جسمانی است اما همه معاد جسمانی را برده‏اند در داخل خود روح‏و عالم ارواح، یعنی گفته‏اند این خصایص جسمانی در عالم ارواح وجود دارد، این فاصله‏ای‏که قدما از قبیل بو علی میان روح و جسم قائل بوده‏اند و فقط عقل را روحی می‏دانستند و غیر عقل را روحی نمی‏دانستند،این فاصله وجود ندارد.اما البته این مطلب هم مشکل را حل نکرده‏است، یعنی ما این را با مجموع آیات قرآن نمی‏توانیم[تطبیق‏کنیم].با اینکه حرف خیلی خوبی است و آن را با دلایل علمی هم می‏شود تایید کرد ولی معاد قرآن را بااین مطلب نمی‏شود توجیه کرد، چون معاد قرآن تنها روی انسان نیست، روی همه عالم است.قرآن اساسا راجع به عالم ماده بحث‏می‏کند نه تنها انسان: «اذا الشمس کورت، و اذا النجوم انکدرت، و اذا الجبال سیرت‏» (1) مربوط به قیامت است، «یوم‏تبدل الارض غیر الارض‏» فقط ارض روح ما را نمی‏گوید، قرآن ارض(همین زمین)را دارد می‏گوید، و سایر آیاتی که در قرآن هست. اینجا چیزهایی‏بوده است که علم قدیم قاصر بوده و نمی‏توانسته از اینجا یک قدم جلوتر برود، یعنی نه اینکه امثال ملا صدرا اینجا که‏رسیده‏اند کمیت‏شخصشان لنگ بوده، نه، اینجا که رسیده‏اند علم قدیم به شکلی بوده که اجازه نمی‏داده است‏یک قدم جلوتر بروند،ولی علم امروز در اینجا جلوی ما را باز کرده و همین راهی که آقای مهندس رفته‏اند با اتکاء علم امروز بسیار راه‏مفیدی است.در میان قدمای ما فقط مرحوم آقا علی مدرس با اینکه در عصر قدیم هم هست(متعلق به زمان ناصر الدین‏شاه است)و ظاهر هم این است که توجه به علم جدید نداشته ولی در عین حال در این زمینه حرفهایی زده که بوی این مطلب می‏آید. چرا علم قدیم اجازه نمی‏داده است؟آن روز هم عرض کردم‏و حالا تکرار می‏کنم: در علم قدیم این حرفها نمی‏توانسته مفهوم داشته باشد که خورشید یک روزی پیر شود واز بین برود، ماه پیر شود و از بین برود، زمین ما ساقط شود، چون بر اساس فلکیات قدیم بوده و افلاک یک حقایق ازلی و ابدی بوده‏اندو زمین هم یک موجودی بوده که برای همیشه باید در مرکز عالم باقی بماند.خراب شدن عالم به طور کلی، برای آنهانمی‏توانسته از نظر علمی مفهوم داشته باشد، هر وقت می‏گفتند تعبدا می‏گفتند ولی از نظر علمی نمی‏توانستند توجیه کنند. حالا که قرآن می‏گوید: «و الارض جمیعا قبضته یوم القیامة‏و السموات مطویات بیمینه‏» (2) تصریح قرآن است: زمین در آن روز در قبضه خداست و آسمانها به دست قدرت الهی درهم پیچیده می‏شود، اگر ما این مرحله را هم توانستیم حل کنیم - که خود آقای مهندس در این مرحله گامهای خیلی مؤثرو مفیدی برداشته‏اند - یعنی مرحله‏ای که تمام عالم به سوی قیامت می‏رود، که آن خواصی که عرض کردم[پدید می‏آید]که‏نظامات عوض می‏شود و تغییر می‏کند و عالم می‏رود به سویی که در آنجا انسانها دیگر پیری ندارند، فرسودگی ندارند، مردن‏ندارند، تکلیف نمی‏تواند آنجا وجود داشته باشد، اجل و مهلت مقرر و از این حرفها نمی‏تواند وجود داشته باشد، وسوسه‏نمی‏تواند وجود داشته باشد و در آنجا حیات بر موت غلبه می‏کند یا - به تعبیر ما - در آنجا روح بر جسم غلبه می‏کند،نظام جنبه‏های حکومت روح بر جسم است نه جسم بر روح، اگر ما این مطلب راطی کنیم و برویم جلوتر، یک قدم بسیار بزرگی را برداشته‏ایم.تنهاآن[یعنی نظر ملا صدرا]نمی‏تواند معاد قرآن را حل کند.

 .............................................................. 1.تکویر/1 - 3. 2.زمر/67.

منابع مقاله: مجموعه آثار جلد 4، مطهری، مرتضی؛